Ως παιδί που μεγάλωσε στην επαρχία, τα ’90s ήταν ένα από τα αγαπημένα παιχνίδια μου.
Είτε το καλοκαίρι φωνάζοντας στη γειτονιά με τους φίλους μου, είτε στο διάλειμμα στο σχολείο, αλλά και στο σπίτι τις χειμωνιάτικες μέρες.
Το αγαπημένο όλων «πέτρα, ψαλίδι, χαρτί». Ατελείωτες ώρες παιχνιδιού, γέλιου, ποιος κέρδισε – ποιος έχασε ήταν από τις στιγμές που μένουν αναλλοίωτες στη μνήμη.
Μπορεί να μοιάζει με ένα απλό παιδικό παιχνίδι, όμως η στρατηγική του κρύβει εκπλήξεις. Θεωρητικά, αν θέλεις να κερδίσεις πολλές φορές, το μυστικό είναι να είσαι όσο πιο τυχαίος και απρόβλεπτος γίνεται.
Στην πράξη όμως, αυτό είναι πολύ πιο δύσκολο απ’ όσο ακούγεται. Για να ανακαλύψουν πώς παίρνει αποφάσεις ο ανθρώπινος εγκέφαλος σε ανταγωνιστικό περιβάλλον, οι ερευνητές ζήτησαν από ανθρώπους να παίξουν 15.000 παιχνίδια «Πέτρα – ψαλίδι – χαρτί», ενώ κατέγραφαν την εγκεφαλική τους δραστηριότητα.
Τα αποτελέσματα, που δημοσιεύτηκαν στο Social Cognitive and Affective Neuroscience, έδειξαν πως όσοι επηρεάζονταν από τον προηγούμενο γύρο, έχαναν πιο συχνά.
Αποδείχθηκε επίσης ότι οι άνθρωποι δυσκολεύονται πραγματικά να είναι τυχαίοι· και ότι οι αποφάσεις τους κρύβουν μετρήσιμες προκαταλήψεις και μοτίβα, ακόμα και στο επίπεδο της εγκεφαλικής δραστηριότητας.
Τι μπορούμε να μάθουμε από ένα τόσο απλό παιχνίδι;
Μέχρι σήμερα, η κοινωνική νευροεπιστήμη επικεντρωνόταν κυρίως στη μελέτη μεμονωμένων εγκεφάλων. Για να καταλάβουμε όμως πώς παίρνουμε αποφάσεις όταν αλληλεπιδρούμε με άλλους ανθρώπους, χρειάζεται η μέθοδος της “υπερ-σάρωσης” (hyperscanning), όπου καταγράφεται ταυτόχρονα ο εγκέφαλος δύο ανθρώπων που συμμετέχουν στην ίδια δραστηριότητα.
Τις περισσότερες φορές η μέθοδος χρησιμοποιήθηκε για να μελετήσει τη συνεργασία. Εκεί η προβλεψιμότητα βοηθά, όταν συνεργάζεσαι, το να ξέρεις τι θα κάνει ο άλλος είναι χρήσιμο.
Οι ερευνητές όμως ήθελαν να δουν τι γίνεται στον ανταγωνισμό, όπου η απροβλεψία μπορεί να γίνει όπλο, όπως στο «πέτρα – ψαλίδι – χαρτί».
Πώς λοιπόν παίρνει αποφάσεις ο εγκέφαλος; Κρατάει άραγε λογαριασμό των προηγούμενων κινήσεων του ίδιου του παίκτη και του αντιπάλου;
Για να το βρουν, κατέγραψαν ταυτόχρονα την εγκεφαλική δραστηριότητα ζευγαριών παικτών που έπαιξαν 480 γύρους ο καθένας.
Από τους συνολικούς 15.000 γύρους διαπίστωσαν ότι οι παίκτες δεν είναι καλοί στο να είναι απρόβλεπτοι. Παρότι η ιδανική στρατηγική είναι ο απόλυτος τυχαίος συνδυασμός, οι περισσότεροι είχαν ξεκάθαρη προτίμηση σε μία κίνηση: πάνω από τους μισούς έπαιζαν «πέτρα» πιο συχνά, μετά «χαρτί», και τελευταίο ερχόταν το «ψαλίδι».
Επιπλέον, οι άνθρωποι απέφευγαν να επαναλάβουν την ίδια επιλογή, κάτι που επίσης τους κάνει προβλέψιμους.
Αποφάσεις σε πραγματικό χρόνο
Οι ερευνητές μπόρεσαν να προβλέψουν ποια κίνηση ετοιμαζόταν να κάνει ένας παίκτης πριν καν την κάνει, μόνο από τα σήματα του εγκεφάλου του. Οι αποφάσεις δηλαδή μπορούσαν να “διαβαστούν” την ώρα που σχηματίζονταν.
Στον εγκέφαλο όμως υπήρχαν και στοιχεία για τον προηγούμενο γύρο, τι είχε παίξει ο ίδιος και τι ο αντίπαλος. Ο εγκέφαλος αντλεί πληροφορίες από το παρελθόν για να αποφασίσει το μέλλον: «Έπαιξε πέτρα την προηγούμενη φορά… οπότε τώρα τι κάνω;»
Δεν μπορούμε να σταματήσουμε να ψάχνουμε μοτίβα, ακόμα κι όταν αυτό μάς βλάπτει.
Και μάλιστα, όπως έδειξαν τα δεδομένα, μόνο οι εγκέφαλοι όσων έχαναν το παιχνίδι εμφάνιζαν έντονα ίχνη της προηγούμενης παρτίδας. Οι «νικητές» δεν κουβαλούσαν την πληροφορία αυτή στη λήψη αποφάσεων. Η υπερ-ανάλυση του παρελθόντος, δηλαδή, αποδείχθηκε κακή στρατηγική.
Γιατί έχει σημασία;
Ποιος δεν θα ήθελε να ξέρει τι θα παίξει ο αντίπαλος; Από τα μικρά παιχνίδια μέχρι τη διεθνή πολιτική, μια καλή στρατηγική μπορεί να κάνει τη διαφορά.
Η έρευνα δείχνει ότι οι εγκέφαλοί μας δεν είναι μηχανές τυχαίων αριθμών. Προσπαθούμε πάντα να προβλέψουμε τι θα γίνει μετά, βασιζόμενοι στο τι συνέβη πριν – ακόμη κι όταν αυτό μας ρίχνει έξω.
Το «πέτρα – ψαλίδι – χαρτί» είναι βέβαια το πιο απλό δυνατό παράδειγμα. Οι επιστήμονες τώρα σκοπεύουν να μεταφέρουν τη μελέτη σε πιο περίπλοκες μορφές ανταγωνισμού όπου η στρατηγική και η μνήμη παίζουν ακόμη μεγαλύτερο ρόλο.
Αυτό που μένει ως συμπέρασμα:
- Ο εγκέφαλός μας δεν είναι φτιαγμένος για να είναι απρόβλεπτος.
- Και αυτό στις περισσότερες κοινωνικές συνθήκες είναι καλό και χρήσιμο.
- Στον ανταγωνισμό, όμως, μπορεί να μας κοστίσει.
Τελικά, ο εγκέφαλός μας δεν είναι φτιαγμένος για να λειτουργεί σαν παιδικός αυτοσχεδιασμός. Τα παιδιά μπορούν να παίξουν «πέτρα – ψαλίδι – χαρτί» χωρίς να αγχωθούν, χωρίς να υπεραναλύσουν, ακολουθώντας καθαρά το ένστικτό τους. Οι ενήλικες όμως κουβαλάμε πάντα μαζί μας το «τι έγινε πριν», ακόμη κι όταν αυτό μας μπερδεύει.
Ίσως το πραγματικό μάθημα να βρίσκεται εκεί: αν θέλουμε να γίνουμε πιο καλοί στο παιχνίδι -και στη ζωή- ίσως πρέπει απλώς να σκεφτόμαστε λίγο περισσότερο σαν παιδιά.
