Πολλοί μιλούν για αλλαγή στην εκπαίδευση. Ελάχιστοι, όμως, την υλοποίησαν με τόσο ριζικό και διαχρονικό τρόπο όσο η Μαρία Μοντεσσόρι.
Η πρώτη γυναίκα γιατρός της Ιταλίας δεν αρκέστηκε στις ιατρικές διαγνώσεις , αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή της στο να κατανοήσει πώς σκέφτεται, αισθάνεται και μαθαίνει το παιδί. Το όνομά της έγινε συνώνυμο μιας μεθόδου που σέβεται τη μοναδικότητα κάθε μικρού ανθρώπου και καλλιεργεί προσωπικότητες ελεύθερες, συγκροτημένες και ικανές να διαμορφώσουν έναν καλύτερο κόσμο. Από τις πρώτες αίθουσες του «Σπιτιού των Παιδιών» έως τα σύγχρονα εκπαιδευτικά ιδρύματα σε κάθε γωνιά του πλανήτη, η κληρονομιά της Μοντεσσόρι συνεχίζει να φωτίζει τον δρόμο για μια πιο ουσιαστική παιδεία.
Ποια ήταν η Μαρία Μοντεσσόρι
Η Μαρία Θέκλα Αρτεμισία Μοντεσσόρι γεννήθηκε στις 31 Αυγούστου 1870 στο Κιαραβάλε της Ιταλίας. Το 1896 αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Ρώμης, αποκτώντας ειδικότητες στην Παιδιατρική και την Ψυχιατρική, ενώ είχε ήδη αποκτήσει σημαντική κλινική εμπειρία με παιδιά με νοητική υστέρηση.
Ακολούθησαν σπουδές στη Φιλοσοφία, την Ψυχολογία και την Παιδαγωγική, μέσα από τις οποίες κατέληξε στη θεμελιώδη διαπίστωση πως η εκπαίδευση και η ιατρική πρέπει να συνεργάζονται για να υποστηρίζουν ουσιαστικά τα παιδιά με γνωστικές και αναπτυξιακές δυσκολίες.
Το 1907, εγκαινίασε στη Ρώμη το πρώτο «Casa dei bambini», ένα «Σπίτι των Παιδιών», όπου εφάρμοσε για πρώτη φορά τη μέθοδό της σε πολύ φτωχά και εγκαταλελειμμένα παιδιά, χωρίς τρόπους ή εκπαίδευση. Επικεντρώθηκε στη χρήση εποπτικών μέσων διδασκαλίας που σχεδίασε και κατασκεύασε η ίδια, ώστε η μάθηση να γίνεται μέσα από τις αισθήσεις. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: τα παιδιά έγιναν ευγενικά, οργανωμένα, καθαρά και, κυρίως, άρχισαν να μαθαίνουν μόνα τους να γράφουν, να διαβάζουν και να φροντίζουν το περιβάλλον τους με αυτοπειθαρχία και συγκέντρωση. Ακόμα και παιδιά με νοητική υστέρηση, μέσω της μοντεσσοριανής μεθόδου, κατάφεραν να ενταχθούν σε κανονικές σχολικές τάξεις, καθώς «απελευθερωνόταν το πνεύμα και η ψυχή τους».
Το 1922 διορίστηκε κρατική επιθεωρήτρια των σχολείων της Ιταλίας, ωστόσο το 1934 εγκατέλειψε τη χώρα, καθώς εναντιώθηκε στο φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι. Το 1939 εγκαταστάθηκε στην Ινδία, όπου παρέμεινε καθ’ όλη τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1949 μετακόμισε στην Ολλανδία, όπου πέθανε το 1952, σε ηλικία 81 ετών, έπειτα από εγκεφαλικό επεισόδιο. Τη συνέχεια του έργου της ανέλαβε ο γιος της, Μάριο Μοντεσσόρι.
Αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή της στα παιδιά και το όραμά της αναγνωρίστηκε διεθνώς. Προτάθηκε τρεις φορές για το Νόμπελ Ειρήνης.
Η μέθοδος Μοντεσσόρι και η προσχολική εκπαίδευση
Η μέθοδος Μοντεσσόρι στοχεύει στην ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού — διανοητική, συναισθηματική και ηθική — ώστε να εξελιχθεί σε έναν ισορροπημένο ενήλικα, ικανό να ζήσει με αρμονία με τον εαυτό του, την κοινωνία και την ανθρωπότητα στο σύνολό της. Βασίζεται στο τρίπτυχο ανεξαρτησία – ελευθερία με όρια – σεβασμός στη φυσική ανάπτυξη, και οδηγεί στη διαμόρφωση ανθρώπων με αυτοπειθαρχία, συγκέντρωση, πρωτοβουλία, συνεργατικότητα και ειλικρίνεια. Όπως έλεγε η ίδια: «Ικανός άνθρωπος ίσον ευτυχής άνθρωπος».
Διαμόρφωσε βασικές θεωρητικές αρχές για τη φύση και τις ανάγκες του παιδιού, δίνοντας έμφαση στο πώς η εμπειρία διαμορφώνει τη γνωστική του δομή. Πίστευε ακράδαντα ότι το εκπαιδευτικό πλαίσιο πρέπει να προσαρμόζεται στο κάθε παιδί, οδηγώντας έτσι στη δημιουργία του ειδικά «προετοιμασμένου περιβάλλοντος». Για εκείνη, η μάθηση είναι μια ενεργητική διαδικασία, καθώς το παιδί είναι από τη φύση του δραστήριο και εξερευνητικό. Έδινε ιδιαίτερη έμφαση στις περιόδους ευαισθησίας, κατά τις οποίες το παιδί είναι πιο δεκτικό στη μάθηση συγκεκριμένων δεξιοτήτων.
Η αυτοδιδασκαλία αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της φιλοσοφίας της και καθορίζει τον ρόλο του παιδιού ως ενεργού υποκειμένου στη μαθησιακή διαδικασία.
Σήμερα, η μοντεσσοριανή προσέγγιση αποκτά νέα σημασία, ειδικά σε μια εποχή που οι παραδοσιακές εκπαιδευτικές δομές συχνά αδυνατούν να ανταποκριθούν στις κοινωνικές προκλήσεις, την έλλειψη συνοχής και την ανάγκη επαναπροσδιορισμού των αξιών. Η παιδαγωγική της έχει στόχο να ενισχύσει την ένταξη του παιδιού στο περιβάλλον του, καλλιεργώντας προσαρμοστικότητα, κατανόηση και ενσυναίσθηση.
Ο δεκάλογος της Μαρίας Μοντεσσόρι
- Σεβασμός στην προσωπικότητα του παιδιού
- Ελευθερία που προκύπτει μέσα από την πειθαρχία
- Τάξη -εσωτερική και εξωτερική- ως δομικό στοιχείο του ανθρώπου
- Σεβασμός στο έμψυχο και άψυχο περιβάλλον
- Προσωπική προσπάθεια και συνεργασία με το κοινωνικό περιβάλλον
- Μάθηση μέσω της έρευνας και η χαρά της δημιουργίας
- Παντοειδής εξάσκηση για την απόκτηση δεξιοτήτων
- «Ικανός άνθρωπος ίσον ευτυχής άνθρωπος»
- Παιδιά ζωντανά, ικανά, ήρεμα και συγκεντρωμένα, με ψυχική υγεία
- Παιδιά ελεύθερα, που συνομιλούν με σεβασμό και κατανόηση, σαν ίσος προς ίσο
