Τα ήθη και τα έθιμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς ” χρωματίζουν ” τις γιορτινές αυτές μέρες αγάπης που διανύουμε και αποτελούν μια όαση χαράς για μικρούς και μεγάλους. Έχετε όμως αναρωτηθεί ποτέ πώς προέκυψαν;
Οι καλικάντζαροι
Οι καλικάντζαροι είναι μια παλιά παράδοση στην πατρίδα μας. Και σε κάθε τόπο, και πιο πολύ στα χωριά, υπάρχουν χίλιοι θρύλοι και έθιμα γύρο από αυτούς. Εμφανίζονται κάθε Χριστούγεννα.
Οι Καλλικάντζαροι, είναι οι κυρίαρχοι της νύχτας και της υπαίθρου και εχθρεύονται, ή ζηλεύουν, την οικογενειακή ζωή. Πολιορκούν σχεδόν τα σπίτια και χαίρονται να μολύνουν κάθε είδος από την τροφή και την ενδυμασία τους.
Ο φόβος για τους Καλλικάντζαρους έκανε τους ανθρώπους να μεταχειρίζονται διάφορα μέσα για να τους κρατήσουν μακριά από τις κατοικίες, με κυριότερο αυτό της φωτιάς.Γι’αυτό η φωτιά στο τζάκι έκαιγε μέρα και νύχτα, όλο το Δωδεκαήμερο.
Την παραμονή των Χριστουγέννων κάθε νοικοκύρης έφερνε στο σπίτι του ένα χοντρό ξύλο, κομμένο από δέντρο αγκαθωτό, αχλαδιά, αγριοκερασιά κ.α.. Τα αγκαθωτά δένδρα, κατά τη λαϊκή αντίληψη, απομακρύνουν τα δαιμονικά όντα. Το κούτσουρο αυτό λέγεται Χριστόξυλο ή Δωδεκαμερίτης.
Επίσης, έκαιγαν λιβάνι ή αλάτι στη φωτιά, ή κρεμούσαν ένα κατωσάγονο χοίρου στην καμινάδα.
Άλλοι θέλοντας να τους εξαπατήσουν, μια και οι Καλλικάντζαροι θεωρούνταν κουτοί, έδεναν στο κρικέλι της πόρτας ένα σκουλί λίνάρι.Ωσπου να μετρήσει ο δαίμονας τις ίνες του λιναριού, θα λαλούσε ο πετεινός.
Χριστουγεννιάτικο δέντρο
Εκείνος που καθιέρωσε το έλατο σαν χριστουγεννιάτικο δέντρο ήταν, σύμφωνα με την αγγλική παράδοση, ο Άγιος Βονιφάτιος, μετά τον 8ο αιώνα. Ο άγιος θέλησε να εξαλείψει την μέχρι τότε αποδιδόμενη ιερότητα των “ειδωλολατρών” στην βελανιδιά (δρύ) αντικαθιστώντας την με το έλατο, δηλαδή το δέντρο των Χριστουγέννων. Το στόλισμα όμως του δέντρου αποδίδεται ότι καθιερώθηκε από τον Μαρτίνο Λούθηρο (ιδρυτή της Προτεσταντικής Εκκλησίας), όταν περπατώντας μια νύχτα στα δάση, είδε τα χειμωνιάτικα αστέρια να λάμπουν μέσα στα κλαδιά. Τότε, συνέλαβε την ιδέα να βάλει το δέντρο μέσα στο σπίτι και να το στολίσει με κεριά που θα συμβόλιζαν τον έναστρο ουρανό απ’ όπου ήρθε ο Χριστός στον κόσμο.
Το έθιμο αυτό, όπως και να έχει, δεν είναι ελληνικό. Ελληνικό είναι το καραβάκι που εμφανίστηκε λίγο μετά την τουρκοκρατία. Με την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, οι Έλληνες προσπάθησαν να αναπτύξουν τη ναυτιλία και το εμπόριο. Έτσι, όταν κατά την περίοδο των Χριστουγέννων, οι ναυτικοί γύριζαν στα σπίτια τους για τις γιορτές, οι νοικοκυρές στόλιζαν ένα καράβι.
Το 1833 έφτασε στην Ελλάδα το πρώτο Χριστουγεννιάτικο δέντρο. Ήταν αυτό που στολίστηκε στα ανάκτορα του Όθωνα στο Ναύπλιο. Από τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και έπειτα, μπήκε σιγά – σιγά σε όλα τα ελληνικά σπίτια.
Τα κάλαντα
Τα κάλαντα, είναι ένα πολύ παλιό έθιμο που συνδέεται άμεσα με το Δωδεκαήμερο, γιατί αποτελούσαν το βασικό μέσο επικοινωνίας. Στα παλιότερα χρόνια δεν υπήρχαν ραδιόφωνα, τηλεοράσεις, εφημερίδες και γενικότερα ΜΜΕ οπότε τα κάλαντα προανήγγειλαν τον ερχομό της εορταστικής περιόδου. Ομάδες παιδιών αφηγούνταν με μουσικό ρυθμό τη γέννηση του Χριστού και την ανατροφή του θείου Βρέφους. Ο νοικοκύρης ή η νοικοκυρά έσπευδε να ανταμείψει τα παιδιά αποβλέποντας με αυτή την πράξη στη μελλοντική αφθονία των αγαθών για το σπίτι τους. Τα κάλαντα είναι από τις λίγες παραδόσεις που συνεχίζονται μέχρι και σήμερα στον ίδιο βαθμό από τα παιδιά.
Η λέξη κάλαντα προέρχεται από τη λατινική “calenda” (καλένδα), που σημαίνει αρχή του μήνα, ωστόσο το έθιμο προϋπήρχε στην Ελλάδα. Στην αρχαιότητα τα παιδιά κρατούσαν ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης, στολισμένο με καρπούς και άσπρο μαλλί (η λεγόμενη Ειρεσιώνη), γύριζαν και τραγουδούσαν και τους έδιναν δώρα. Αργότερα το έθιμο υιοθετήθηκε και από τους Ρωμαίους.
Η Ειρεσιώνη στην αρχαιότητα ήταν ένα σύμβολο κι ένα έθιμο μαζί. Σύμβολο της ευφορίας και της γονιμότητας της γης, που γιορτάζονταν δυο φορές το χρόνο. Μια την άνοιξη που παρακαλούσαν τους θεούς να τους προστατεύσουν τα σπαρτά από τις καταστροφές και μια το φθινόπωρο, για να τους ευχαριστήσουν για τη συγκομιδή των καρπών.
Η βασιλόπιτα
Η βασιλόπιτα είναι ένα πρωτοχρονιάτικο έθιμο που τηρείται σε όλα τα ορθόδοξα χριστιανικά σπίτια και κυρίως στα ελληνικά. Το έθιμο έχει τις ρίζες του σε αρχέγονες αγροτικές τελετές, όπως τα Κρόνια, γιορτή του θεού Κρόνου που λατρεύονταν στην Ελλάδα, και τα Σατουρνάλια στην αρχαία Ρώμη, κατά τη διάρκεια των οποίων φτιάχνονταν πίττες και ψωμιά, τα οποία προσφέρονταν στους θεούς και περιείχαν άλλοτε νομίσματα και άλλοτε κλαριά για καλή σοδειά.
Η ορθόδοξη παράδοση συνέδεσε αυτό το έθιμο με τη Βασιλόπιτα, σε ανάμνηση ενός γεγονότος που συνέβη στην πόλη Καισαρεία της Καππαδοκίας. Επίσκοπος της Καισαρείας ήταν τότε ο Άγιος Βασίλειος ο Μέγας, ο οποίος ίδρυσε στην περιοχή του νοσοκομεία, γηροκομεία, ορφανοτροφεία και κατέβαλλε κάθε προσπάθεια για την ανακούφιση των «φτωχών και αδυνάτων». Η παράδοση λέει πως ήθελε να επιστρέψει στους ανθρώπους της επαρχίας του, τα πολύτιμα κοσμήματα που του είχαν παραδώσει, όταν επρόκειτο να δοθούν στον ρωμαίο αξιωματούχο που απειλούσε κάποτε με καταστροφή την περιοχή. Επειδή όμως δεν ήξερε πιο κόσμημα ανήκε σε ποιον, παρήγγειλε να τα τοποθετήσουν μέσα σε τεράστιες πίτες και τα κομμάτια τους να μοιραστούν στους κατοίκους. Ως εκ θαύματος, ο κάθε κάτοικος βρήκε μέσα στο κομμάτι της πίτας που πήρε, το κόσμημα που είχε δώσει για την σωτηρία της πόλης.
Γιατί σπάμε το ρόδι;
Το ρόδι θεωρείται παραδοσιακά το φρούτο που φέρνει καλή τύχη, ευγονία και αφθονία αγαθών στο σπίτι μας. Αυτός είναι κι ο λόγος που κυριαρχεί στο τραπέζι μας κατά την περίοδο των χριστουγεννιάτικων γιορτών και την πρωτοχρονιά. Η παράδοση θέλει να σπάμε το ρόδι κάθε πρωτοχρονιά για να εξασφαλίσουμε πλούτο, ευεξία και ευημερία όλο το χρόνο.
Μας ήρθε από τη μακρινή Περσία μέσω Αιγύπτου, αλλά οι αρχαίοι Έλληνες αγάπησαν πολύ το ρόδι και το αφιέρωσαν στη θεά Ήρα, προστάτιδα του γάμου. Αλλά και η θεά της ομορφιάς και του έρωτα, Αφροδίτη, προσέφερε στους αγαπημένους της ρόδια ως δώρα αγάπης. Αποτελούσε λοιπόν το ρόδι ισχυρό σύμβολο του πάθους και της γονιμότητας, της ζωής και της ευκαρπίας, ενώ η συνήθεια να σπάζουν οι νεόνυμφοι ένα ρόδι στο κατώφλι του σπιτιού τους φαίνεται ότι κρατάει (αν και χάνεται σιγά-σιγά) από τα ομηρικά χρόνια.
Τα Κάλαντα των Φώτων
Τα Κάλαντα των Φώτων, είναι Ελληνικό παραδοσιακό έθιμο και κρατάει πάρα μα πάρα πολλά χρόνια στη χώρα μας.Σήμερα, Παραμονή της γιορτής, έχουν την τιμητική τους.Τα παιδάκια, γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι, στις πόλεις και στα χωριά, με ή χωρίς τη συνοδεία οργάνων και λένε τα κάλαντα.Τα Κάλαντα διαφέρουν από τόπο σε τόπο στη χώρα μας.