Πρόκειται για συμβουλές στο βιβλίο «Δρόμος των δακρύων», ο οποίος κατά τον Χόρχε Μπουκάι, είναι «ο πιο σκληρός από τους δρόμους αυτούς». Μέσα σε αυτό περιλαμβάνονται λοιπόν τα δέκα πολύτιμα «Ναι».
1. Άδεια
Δώσε στον εαυτό σου την άδεια να αισθάνεται άσχημα, να έχει ανάγκη από βοήθεια, να είναι ευάλωτος… Ίσως θεωρείς ότι είναι καλύτερο να μην αισθάνεσαι τον πόνο και να τον αποφεύγεις απασχολώντας το μυαλό σου με άλλα πράγματα. Οπωσδήποτε, όμως, με τον καιρό, το πιθανότερο είναι ότι ο πόνος θα ανέβει στην επιφάνεια.
2. Εμπιστοσύνη
Να έχεις εμπιστοσύνη στις δυνάμεις σου και θα πας μπροστά. Θυμήσου πώς έλυσες παλιότερα δύσκολα προβλήματα που αντιμετώπισες στη ζωή σου. Θα χρειαστεί να κάνεις μερικά δύσκολα βήματα για να συνέλθεις. Δεν υπάρχει τρόπος να συντομεύσεις την απόσταση στο δρόμο των δακρύων. Θα ζήσεις σκληρές στιγμές και πολύ έντονα, δυσάρεστα συναισθήματα, τη στιγμή ακριβώς που είσαι τόσο ευάλωτος.
3. Καινούργια μάτια.
Καινούργιες πόρτες Είμαστε μερικές φορές τόσο τυφλωμένοι από τον θυμό, τον πόνο ή την κακοκεφιά μας, που δεν βλέπουμε τις «καινούργιες πόρτες» που ανοίγονται μπροστά μας. Όλοι έχουμε ακούσει τη φράση: «όταν κλείνει μια πόρτα, ανοίγει μια άλλη». Τη θεωρώ αληθινή. Συμβαίνει, όμως, καμιά φορά να μην έχουμε διάθεση να γυρίσουμε το χερούλι αυτής της πόρτας.
4. Αποδοχή
Ακόμη κι αν είναι το δυσκολότερο πράγμα που έχεις κάνει στη ζωή σου, πρέπει τώρα να δεχτείς αυτή τη σκληρή πραγματικότητα. Βρίσκεσαι στο δρόμο των δακρύων και δεν υπάρχει επιστροφή. Ο δρόμος αυτός πάει μόνο μπροστά. Όσο δημιουργείς σε ένα μικρό κομμάτι του μυαλού σου τη φαντασίωση ότι ο άλλος θα γυρίσει, ότι τα πράγματα θα ξαναγίνουν όπως ήταν, ότι θα ξαναγυρίσει αυτός που πέθανε… δεν πρόκειται ποτέ να φτάσεις στο τέρμα του δρόμου.
5. Επαφή με τη ζωή
Φτάνει κάποτε μια στιγμή που ξέρεις ότι πρέπει να αφήσεις πίσω το παρελθόν. Η ζωή σε περιμένει γεμάτη καινούργιες προοπτικές. Δεν είναι κακό να θέλεις να διασκεδάσεις, να θέλεις να χαρείς, να δημιουργήσεις καινούργιες σχέσεις… Στην περίπτωση της απώλειας συντρόφου, δεν υπάρχει λόγος να ντρέπεται κανείς αν νιώθει ξανά ερωτική επιθυμία. Στην πραγματικότητα, μια καρδιά πληγωμένη θεραπεύεται όταν την ανοίγουμε στους άλλους. Το πένθος σημαίνει ότι το παίρνω απόφαση πως ο νεκρός είναι εκεί έξω, αλλά η ζωή συνεχίζεται.
6. Ευγνωμοσύνη
Είναι απαραίτητο να εκτιμάμε ό,τι καλό εξακολουθεί να υπάρχει στη ζωή μας μέσα σ’ αυτήν τη φοβερή κατάσταση και να αισθανόμαστε ευγνωμοσύνη για την παρουσία του. Πάνω από όλα, κάποιες σχέσεις που μένουν σταθερές (συγγενείς, φίλοι, ο/η σύντροφος, ο πνευματικός, ο θεραπευτής), που αποδέχονται και αντέχουν τη σύγχυση, τον πόνο, τις αμφιβολίες μας, και σίγουρα, τις στιγμές μας τις πιο σκοτεινές. Θα ήταν όλα πολύ πιο δύσκολα χωρίς αυτούς. Ο καθένας αισθάνεται ευγνώμων για κάτι διαφορετικό που του προσφέρει ο άλλος: ασφάλεια, στήριξη, τη συντροφιά του, ακόμη και τη σιωπηλή παρουσία του.
7. Τα τρία Α: Πολλή ανάπαυση, λίγη απόλαυση και μια δόση αναψυχής
Δώσε την άδεια στον εαυτό σου να περνάς καλά, να γελάς με τους φίλους σου, να κάνεις αστεία. Είναι δικαίωμά σου και, επιπλέον, θα σε βοηθήσει πολύ να έχεις κάποιες στιγμές αβίαστης απόλαυσης. Να θυμάσαι ότι ακόμη και το προσφιλές σου πρόσωπο που χάθηκε, θα ήθελε το καλύτερο για σένα. Οι κακές στιγμές έρχονται από μόνες τους, για τις καλές στιγμές, όμως, θα χρειαστεί να πάρεις πρωτοβουλία. Αρχίζουμε να βεβαιωνόμαστε ότι υπάρχει ζωή μετά την απώλεια.
8. Μαθητεία
Πενθώ σημαίνει – εκτός των άλλων – ότι μαθαίνω να ζω χωρίς κάτι, χωρίς κάποιον… μαθαίνω να ζω αλλιώς. Μαθαίνεις να παίρνεις καινούργιες αποφάσεις για σένα τον ίδιο, μαθαίνεις να κάνεις τις δουλειές που πρώτα έκανε ο άλλος, μαθαίνεις καινούργιους τρόπους να σχετίζεσαι με συγγενείς και φίλους, μαθαίνεις να ζεις με κάτι λιγότερο. Καμιά φορά η περίοδος αυτή της μαθητείας δεν έχει ανθρώπους γύρω μας. Πενθώ, σημαίνει μαθαίνω να ζω χωρίς αυτό που έχω χάσει. Άρχισε «νέα» ζωή, όχι την ίδια «εκ νέου».
9. Ορισμοί
Το νόημα του ρήματος «πεθαίνω» είναι τόσο θεωρητικό, ώστε, βιωματικά, μπορεί να σημαίνει διαφορετικά πράγματα για τον καθένα. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι να συμφωνήσουμε σε μία θέση αναφορικά με τον θάνατο, αλλά να δεχτούμε ότι είναι από τα πράγματα που ο καθένας μας πρέπει να έχει μέσα του σαφώς καθορισμένα. Υπάρχουν ένα σωρό πράγματα για τα οποία μπορεί να μην έχουμε καταλήξει σε κάτι συγκεκριμένο. Είναι, όμως, και τέσσερα – πέντε τα οποία είναι απαραίτητο να έχουμε «τακτοποιήσει» να βρίσκονται μέσα μας ξεκάθαρα: α) η σεξουαλική μας ταυτότητα, β) η φιλοσοφική μας άποψη, γ) η σχέση μας με τους γονείς, δ) το «σχέδιο ζωής» μας και τέλος η θέση μας απέναντι στον θάνατο.
10. Μοιράζομαι ότι έχω μάθει
Αφού έχεις διανύσει ένα μέρος του δρόμου, μίλα στους άλλους για την εμπειρία σου. Μάθε τους να μην ελαχιστοποιούν την απώλεια, ούτε να υποτιμούν τον δρόμο. Πες στους άλλους τι σου έμαθε αυτή η εμπειρία. Αυτή είναι η καλύτερη βοήθεια που μπορείς να τους προσφέρεις για τη θεραπεία τους. Τους κάνεις πιο εύκολο τον δρόμο που έχουν να διανύσουν και – ακόμα κι αν σου φαίνεται απίστευτο – έτσι διευκολύνεις και τη δική σου πορεία.