«Πες ευχαριστώ!». «Δώσε φιλί στη γιαγιά», «Χαιρέτα κι εσύ!»
Πόσες φορές δεν είχαμε ακούσει ως παιδιά αντίστοιχες φράσεις ή ενίοτε τις ακούμε στο περιβάλλον μας. Όπως εξηγεί η ψυχολόγος Φρόσω Φωτεινάκη, φράσεις αυτές που λένε συχνά οι γονείς στο πλαίσιο εκμάθησης κοινωνικών δεξιοτήτων, λειτουργούν σαφώς ως κοινωνικές κατευθύνσεις, όμως, όταν δίνονται πιεστικά, επηρεάζουν την αυτονομία, τα όρια και την εσωτερική παρακίνηση του παιδιού.
Όταν το παιδί νιώθει υποχρεώση να πει ή να κάνει κάτι, ενισχύεται η εξωτερική παρακίνηση, δηλαδή η συμπεριφορά γίνεται κυρίως για να ευχαριστήσει τους άλλους, για να είναι αποδεκτό από το κοινωνικό σύνολο.
Η εξωτερική παρακίνηση είναι από τη μία σημαντική γιατί μας βοηθά να προσαρμοζόμαστε στο πλαίσιο της ομάδας και να λαμβάνουμε κοινωνική επιβεβαίωση.
Όταν έρχεται, όμως, να κοντράρει το αυθεντικό συναίσθημα του παιδιού, τότε εμποδίζει την ανάπτυξη εσωτερικών κινήτρων, όπως αυθόρμητη συμπεριφορά και τα αφιλτράριστα συναισθήματα.
Η εσωτερική παρακίνηση σημαίνει, ότι το παιδί κάνει κάτι επειδή το θέλει ή το νιώθει σωστό, όχι επειδή πρέπει ή φοβάται τις συνέπειες. Η εσωτερική παρακίνηση ενισχύεται, όταν το παιδί έχει αυτονομία (επιλγογή στο πότε και πώς θα δράσει), σύνδεση (νιώθει ασφαλές και συνδεδεμένο), επάρκεια (ικανότητα να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις με δική του πρωτοβουλία).
Επίσης, οι φράσεις που προτρέπουν το παιδι να αγκαλιάσει ή να φιλήσει κάποιον, ακόμη κι αν είναι μέλος της οικογένειάς μας, μπορούν να επηρεάσουν την αντίληψη για τα προσωπικά όρια.
Χτίζοντας υγιή όρια
Έτσι το παιδί μπορεί να θεωρήσει, ότι η σωματική επαφή είναι υποχρεωτική και όχι επιλογή του.
Παράλληλα, όταν το πιέζουμε να χαιρετήσει ή να δείξει τρυφερότητα, ενώ νιώθει άβολα, το παιδί μαθαίνει να παρακάμπτει τα συναισθήματά του, αντί να τα αναγνωρίζει και να τα ρυθμίζει.
Η ικανότητα να λέμε «όχι» αποτελεί θεμέλιο της οριοθέτησης και διαμορφώνει την ταυτότητά μας. Τι μας αρέσει, τι δεχόμαστε, πότε νιώθουμε οικεία, με ποιον, πότε θέλουμε να αγκαλιαστούμε, πότε νιώθουμε άβολα, πότε θέλουμε να ευχαριστήσουμε κάποιον.
Αυτή η ικανότητα δεν αποτελεί μέρος μόνο της ενήλικης συμπεριφοράς. Αντιθέτως, είναι εξαιρετικά σημαντική και για τα παιδιά, για την αυτονομία και την αίσθηση του ελέγχου τους. Μαθαίνοντας να αρνείται, το παιδί αναπτύσσει υγιή όρια, επιλέγει και εκπροσωπεί το συναίσθημα που βιώνει και δεν πιέζεται να συμμορφωθεί σε κάτι ανασφαλές για το ίδιο.
Αντί να επιβάλλουμε συμπεριφορές, μπορούμε να πούμε: «Όταν νιώσεις έτοιμος/η, μπορείς να πεις ευχαριστώ» ή «Μπορείς να βρεις τον δικό σου τρόπο να ζητήσεις συγγνώμη».
