Η παραμέληση στην παιδική ηλικία και οι ψυχολογικές επιπτώσεις

Η παραμέληση των παιδιών είναι ένα ζήτημα που σίγουρα απασχολεί τόσο τους γονείς όσο και εκείνους που θα γίνουν στο μέλλον.

Υπάρχει έντονη ανησυχία για το σωστό μεγάλωμα των παιδιών, ώστε να έχουν όλα όσα χρειάζονται και να είναι υγιή τόσο σωματικά όσο και ψυχικά. Παρόλα αυτά εξακολουθεί να υπάρχει το φαινόμενο της παραμέλησης που παίρνει διάφορες μορφές και αξίζει σίγουρα να αναλυθούν.

Τί ακριβώς είναι η παραμέληση;

Ως παραμέληση ορίζουμε την αδυναμία του γονέα/κηδεμόνα να καλύψει τις βασικές ανάγκες του παιδιού όπως το φαγητό, τον ρουχισμό, τη στέγη, τα φάρμακα και την επίβλεψη σε τέτοιο βαθμό που απειλείται η υγεία και η ασφάλειά του (Child Welfare Information Gateway, 2022). 

Οι γονείς που έχουν βιώσει αντίστοιχα συναισθηματική παραμέληση τείνουν να μεγαλώνουν τα παιδιά τους με τον ίδιο τρόπο χωρίς να το συνειδητοποιούν. Αντίστοιχα ίδιο αποτέλεσμα μπορούν να προκαλέσουν και οι πιεστικοί αλλά και οι απόντες γονείς.

Οι 4 τύποι παραμέλησης

1. Σωματική παραμέληση: Είναι η πιο συχνή μορφή που παρατηρείται. Κατά βάση δεν παρέχονται τα βασικά αγαθά στο παιδί (φαγητό, ρουχισμός, στέγη), ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις έχει διαπιστωθεί πως δεν υπάρχει επαρκής επίβλεψη.
2. Παραμέληση της εκπαίδευσης: Το παιδί μπορεί να μην πηγαίνει στα μαθήματα ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί και να μην έχει γίνει και η εγγραφή του σε σχολείο.
3. Συναισθηματική παραμέληση: Οι γονείς καλλιεργούν ένα κλίμα φόβου χωρίς να έρχονται κοντά με το παιδί και του στερούν την επικοινωνία και την προσοχή που χρειάζεται. Το παιδί νιώθει απόρριψη, αδιαφορία, απειλή και απομόνωση από τη μεριά του γονέα.
4. Ιατρική παραμέληση: Οι γονείς δεν προσφέρουν την απαραίτητη ιατρική περίθαλψη ενώ μπορούν ή μπορεί να δοθεί από τρίτους. 

Πώς φαίνεται η παραμέληση;

Υπάρχουν αρκετά σημάδια που μπορούν να προδώσουν οποιαδήποτε μορφή παραμέλησης βιώνει ένα παιδί. Μπορεί να φανεί με την εξωτερική εμφάνιση, δηλαδή κάποιο παιδί να μυρίζει άσχημα ή να είναι βρώμικο, να φοράει λερωμένα ρούχα ή να μην ντύνεται σωστά με βάση τον καιρό. 

Επιπλέον, σχετικά με τον ιατρικό τομέα μπορεί να έχει προβλήματα υγείας ή οδοντιατρικής φροντίδας, να μην έχει κάνει όλα τα εμβόλια, να μην λαμβάνει τα σωστά φάρμακα σε κάθε περίσταση και να έχει πληγές/μελανιές. Συχνά είναι επίσης και τα αναπτυξιακά προβλήματα που προκύπτουν όπου το παιδί δεν χρησιμοποιεί σωστά τον λόγο του και οι κοινωνικές του δεξιότητες είναι χαμηλές.

Σε περιπτώσεις παραμέλησης συνήθως υπάρχουν και προβλήματα στο σπίτι με το περιβάλλον να μην είναι πολλές φορές κατάλληλο για ένα παιδί (π.χ. να μην υπάρχει θέρμανση ή να αναλαμβάνει το ίδιο φροντιστικό ρόλο για τα μέλη της οικογένειας). 

Τέλος, παρατηρείται πολύ συχνά αλλαγή στη συμπεριφορά και το παιδί είναι ευέξαπτο, επιθετικό, καταθλιπτικό ή αγχώδες, αποφεύγει το σχολείο και ίσως να υπάρχουν σημάδια αυτοτραυματισμού, χρήσης αλκοόλ και ουσιών. Ειδικά η συναισθηματική παραμέληση ανηλίκου αποτελεί μορφή σοβαρής ψυχολογικής κακοποίησης με άμεσες, αλλά και μακροπρόθεσμες συνέπειες για την ψυχική του υγεία. 

Ποιες είναι οι συνέπειες;

Με από την ανάλυση των συμπτωμάτων που εκδηλώνεται η παραμέληση αξίζει να σημειωθούν και οι συνέπειες μιας τέτοιας στάσης, οι οποίες μπορούν να είναι είτε βραχύχρονες είτε μακροχρόνιες. Μέσα από την αδιαφορία που έχουν λάβει τα παιδιά είναι αναμενόμενο να στραφούν προς την παραβατική συμπεριφορά κάνοντας επικίνδυνες δραστηριότητες και κάνοντας καταχρήσεις αλκοόλ και ουσιών. Λόγω της απουσίας επικοινωνίας και συναισθηματικής κάλυψης οδηγούνται σε επικίνδυνες σχέσεις και σε δυσκολία να διατηρήσουν κάποια υγιή σχέση συμπεριλαμβανομένων και των ίδιων των παιδιών τους στο μέλλον, κάτι που μπορεί να καταλήξει σε κύκλο. Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί πως προκαλούνται προβλήματα και με την ανάπτυξη του εγκεφάλου και υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανιστούν ζητήματα ψυχικής υγείας (κατάθλιψη, άγχος).

Συμβουλές προς γονείς 

Το πιο σημαντικό για να μειωθεί η παραμέληση στο μέγιστο δυνατό είναι η πρόληψη. Για να πετύχει υπάρχουν κάποια βήματα που μπορούν να ακολουθήσουν οι γονείς για να καταφέρουν να σπάσουν τον κύκλο της παραμέλησης. Αρχικά, είναι απαραίτητο να μπορούν να αναγνωρίσουν τα σημάδια που φανερώνουν πως συμβαίνει κάτι τέτοιο παρατηρώντας όσο μπορούν το παιδί στην καθημερινότητά του. Στη συνέχεια, βοηθάει αρκετά η αναγνώριση της σημαντικότητας των συναισθημάτων και να μην προσπαθούν να τα εμποδίσουν (π.χ να εκφράζουν την αγάπη τους). Σε επόμενο βήμα είναι επίσης χρήσιμο να αναγνωρίσουν τις βασικές ανάγκες του παιδιού, υλικές και συναισθηματικές, ώστε να επικεντρωθούν συνειδητά στην κάλυψή τους. Τέλος, έχει διαπιστωθεί πως οι δοκιμές διαφορετικών πρακτικών και προσεγγίσεων στη γονεϊκότητα μπορούν να ανατρέψουν σημαντικά τα δυσάρεστα συναισθήματα που βιώνουν τα παραμελημένα παιδιά. 

Συμπερασματικά, η παραμέληση μπορεί να προκαλέσει σημαντικά προβλήματα στην ανάπτυξη και τη ζωή του παιδιού. Οι γονείς είναι εκείνοι που μπορούν να το ανατρέψουν και να καλλιεργήσουν από την αρχή ένα υγιές και ασφαλές περιβάλλον για τα παιδιά τους. Πολλές φορές η συμβουλή από ειδικό ψυχικής υγείας μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική και να ξεπεραστεί ακόμη πιο γρήγορα το κενό που έχει δημιουργηθεί αποκαθιστώντας την απομακρυσμένη σχέση. Επομένως, η επίμονη προσπάθεια και η κατεύθυνση από ειδικό μπορεί να οδηγήσει πολύ γρήγορα σε υγιή σχέση γονέα-παιδιού.

Σίλια Βενετσάνου, Ψυχολόγος

Βιβλιογραφία

Cruz, U. (2023, January 3). 15 signs of childhood emotional neglect and how to deal with it. SplashLearn. https://www.splashlearn.com/blog/childhood-emotional-neglect/ 

Definitions of Child Abuse and Neglect – Child Welfare Information Gateway. (n.d.). https://www.childwelfare.gov/topics/systemwide/laws-policies/statutes/define/ 

Do You Know About the 4 Types of Child Neglect? (2015, July 13). Voices for Children of Broward County. https://voicesbroward.org/2015/07/13/do-you-know-about-the-4-types-of-child-neglect/#:~:text=Physical%20neglect%20is%20by%20far,like%20food%2C%20clothing%20and%20shelter 

1. (n.d.). Keeping children safe. NSPCC. https://www.nspcc.org.uk/keeping-children-safe/