Υπογονιμότητα & Προγεννητικός έλεγχος: Τι πρέπει να γνωρίζετε

Η 15η Ιουνίου έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Γονιμότητας δίνοντας σε όλους μας την ευκαιρία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τα ζητήματα υπογονιμότητας. Μάλιστα, στα ζευγάρια που έρχονται αντιμέτωπα με προβλήματα υπογονιμότητας, ο προγεννητικός έλεγχος θα πρέπει να είναι πιο διευρυμένος δεδομένου ότι η πιθανή γενετική αιτία της υπογονιμότητας ενδέχεται να επηρεάσει το φαινότυπο των εμβρύων. Με ιδιαίτερη χαρά, φιλοξενούμε το Δρ. Λέανδρο Λάζαρο, Μοριακό Γενετιστή – Κλινικό Εμβρυολόγο, PhD, στο Genesis Genoma Lab, ο οποίος μας ενημερώνει αναλυτικά για τις δυνατότητες που μας προσφέρει η επιστήμη της Γενετικής, ώστε τα ζευγάρια που επιθυμούν να αποκτήσουν απογόνους να μπορούν να φέρουν στον κόσμο υγιή παιδιά, σπάζοντας την αλυσίδα των γενετικά κληροδοτούμενων νοσημάτων.

Ένα ζευγάρι που αντιμετωπίζει προβλήματα υπογονιμότητας θα πρέπει να υποβληθεί σε προγεννητικό έλεγχο; Ποιες είναι οι ενδείξεις που υπαγορεύουν την ανάγκη για προγεννητικό έλεγχο;

Ο γενετικός έλεγχος θα πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι των εξετάσεων στις οποίες υποβάλλεται κάθε ζευγάρι πριν την απόκτηση απογόνων ή κατά τη διάρκεια της κύησης, δεδομένων των υψηλών ποσοστών φορείας γενετικών νοσημάτων στον γενικό πληθυσμό. Σε περιπτώσεις ζευγαριών με υπογονιμότητα, ο προληπτικός έλεγχος θα πρέπει να είναι πιο διευρυμένος δεδομένου ότι η πιθανή γενετική αιτία της υπογονιμότητας ενδέχεται να επηρεάσει το φαινότυπο των εμβρύων. Σε περιπτώσεις ανδρικής υπογονιμότητας, η διενέργεια κλασικού καρυοτύπου για τον εντοπισμό τυχόν φορείας ισοζυγισμένης μετάθεσης ή άλλης χρωμοσωμικής ανωμαλίας, καθώς και μοριακού ελέγχου της κυστικής ίνωσης και των μικροελλειμμάτων του χρωμοσώματος Υ είναι απαραίτητη στο πλαίσιο του προγεννητικού ελέγχου. Σε περιπτώσεις γυναικείας υπογονιμότητας, θα πρέπει να πραγματοποιείται κλασικός καρυότυπος στην υποψήφια μητέρα, καθώς και μοριακός έλεγχος του συνδρόμου εύθραυστου Χ, εφόσον παρατηρείται πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια.

Γενικότερα όμως, θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή σε περιπτώσεις:

ατόμων με οικογενειακό ιστορικό γενετικού νοσήματος, χρωμοσωμικής ανωμαλίας ή συγγενούς ανωμαλίας,
φορέων μονογονιδιακής διαταραχής ή παθολογικού καρυοτύπου,
ζευγαριών με ιστορικό καθ’ έξιν αποβολών ή θνησιγενών εμβρύων,
ζευγαριών που έχουν ήδη αποκτήσει παιδί με γενετική διαταραχή, αναπτυξιακή ή νοητική υστέρηση,
κυήσεων με προχωρημένη ηλικία της μητέρας ή/και του πατέρα,
κυήσεων με υπερηχογραφικό ή άλλο διαγνωστικό εύρημα, ενδεικτικό πιθανού γενετικού προβλήματος, καθώς και
κυήσεων με έκθεση σε ακτινοβολία, χημικά, λοιμώξεις ή συνταγογραφούμενα φάρμακα.

Τι πληροφορίες μας αποκαλύπτει ο προγεννητικός έλεγχος;

Ο προγεννητικός έλεγχος στοχεύει στον εντοπισμό ζευγαριών που διατρέχουν κίνδυνο απόκτησης απογόνου με σοβαρό γενετικό νόσημα, ώστε να τους δοθεί η δυνατότητα να αποτρέψουν τη γέννηση πάσχοντος τέκνου μέσω της προγεννητικής διάγνωσης. Τα γενετικά νοσήματα οφείλονται είτε σε χρωμοσωμικές ανωμαλίες, είτε σε παθολογικές παραλλαγές της φυσιολογικής αλληλουχίας του DNA, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των μονογονιδιακών νοσημάτων.

Η αυξημένη αναπαραγωγική ηλικία της μητέρας, τα παθολογικά υπερηχογραφικά ή βιοχημικά ευρήματα, η φορεία ισοζυγισμένης μετάθεσης σε κάποιο γονέα και το ιστορικό προηγούμενης κύησης ή γέννησης παιδιού με χρωμοσωμική ανωμαλία αποτελούν τις κυριότερες ενδείξεις για τη διενέργεια προγεννητικού χρωμοσωμικού ελέγχου.

Ο προληπτικός έλεγχος των συχνότερων μονογονιδιακών νοσημάτων, όπως η μεσογειακή αναιμία και η κυστική ίνωση, είναι απαραίτητος σε ένα ζευγάρι που βρίσκεται σε διαδικασία τεκνοποίησης. Συνιστάται επίσης έλεγχος της νωτιαίας μυϊκής ατροφίας (SMA) και της μη συνδρομικής βαρηκοΐας λόγω της συχνότητας και της βαρύτητας τους. Στην περίπτωση των μεσογειακών συνδρόμων είναι δυνατός ο εντοπισμός των φορέων μέσω της αξιολόγησης των αιματολογικών δεικτών, ενώ στα υπόλοιπα μονογονιδιακά νοσήματα, η ανίχνευση των φορέων είναι εφικτή μόνο μέσω μοριακών ελέγχων.

Τι είναι η Προεμφυτευτική Γενετική Διάγνωση και σε ποιες περιπτώσεις εφαρμόζεται;

Η Προεμφυτευτική Γενετική Διάγνωση είναι μια μέθοδος ελέγχου των αναπτυσσόμενων εμβρύων για τυχόν χρωμοσωμικές ανωμαλίες ή για κάποιο μονογονιδιακό νόσημα που φέρουν οι γονείς πριν από τη μεταφορά τους στη μήτρα της γυναίκας στο πλαίσιο της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Βασίζεται στην απομόνωση είτε ενός βλαστομεριδίου την 3^η ημέρα της εμβρυϊκής ανάπτυξης, είτε λίγων κυττάρων την 5^η ημέρα, δηλαδή στο στάδιο της βλαστοκύστης, και στον αντίστοιχο χρωμοσωμικό ή μοριακό έλεγχο. Αποτέλεσμα της ανάλυσης αυτής είναι η μεταφορά μόνο υγιών εμβρύων στην υποψήφια μητέρα κατά την εμβρυομεταφορά.

H Προεμφυτευτική Γενετική Διάγνωση χρωμοσωμικών ανευπλοειδιών συστήνεται σε περιπτώσεις:

γονέων φορέων ισοζυγισμένης μετάθεσης ή άλλης χρωμοσωμικής ανωμαλίας,
γυναικών προχωρημένης αναπαραγωγικής ηλικίας (>38 ετών) που υποβάλλονται σε εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF),
ζευγαριών με ιστορικό πολλαπλών αποβολών (≥3) κατά το 1ο τρίμηνο της κύησης άγνωστης αιτιολογίας,
ζευγαριών με ιστορικό πολλαπλών αποτυχημένων (≥3) κύκλων εξωσωματικής γονιμοποίησης.

Η Προεμφυτευτική Γενετική Διάγνωση μονογονιδιακών νοσημάτων συστήνεται σε περιπτώσεις ζευγαριών όπου είτε και τα δύο μέλη είναι φορείς του ίδιου νοσήματος (π.χ. μεσογειακή αναιμία, κυστική ίνωση, νωτιαία μυϊκή ατροφία), είτε κάποιος από τους γονείς πάσχει από γενετικό νόσημα με επικρατή κληρονομικότητα (π.χ. νόσο του Huntington, πολυκυστική νόσο των νεφρών, πρόσωπο-ώμο-βραχιόνιο μυϊκή δυστροφία), ώστε να αποφευχθεί η γέννηση παιδιού με το αντίστοιχο νόσημα.

Πόσο ευαισθητοποιημένα είναι τα σύγχρονα ζευγάρια για τα μονογονιδιακά νοσήματα;

Η καθημερινή εμπειρία έχει αποδείξει ότι τα σύγχρονα ζευγάρια είναι ιδιαίτερα ενημερωμένα και ευαισθητοποιημένα όσον αφορά τα μονογονιδιακά νοσήματα και τον προληπτικό έλεγχό τους. Η πληθώρα πληροφοριών από τα μέσα ενημέρωσης και το διαδίκτυο (ιστοσελίδες ενημέρωσης, φόρουμ επικοινωνίας) έχουν συντελέσει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση. Θα πρέπει να αναφέρουμε όμως, και την καλύτερη κατάρτιση των σύγχρονων γυναικολόγων-μαιευτήρων όσον αφορά τα γενετικά νοσήματα και τον τρόπο κληρονόμησής τους, οι οποίοι με τη σειρά τους παρέχουν την κατάλληλη ενημέρωση στα ζευγάρια που μπαίνουν στη διαδικασία απόκτησης απογόνων.

Μπορούμε με τη βοήθεια της επιστήμης της Γενετικής να ελπίζουμε σε έναν κόσμο που θα γεννιούνται μόνο υγιή παιδιά, σπάζοντας την αλυσίδα των γενετικά κληροδοτούμενων νοσημάτων;

Η πρόοδος των μοριακών τεχνικών γενετικής, προγεννητικής και προεμφυτευτικής γενετικής διάγνωσης, η πληρέστερη κατάρτιση των θεραπόντων ιατρών και η ευαισθητοποίηση των νέων ζευγαριών όσον αφορά την αξία του προγεννητικού ελέγχου, θεωρούμε ότι θα οδηγήσει σε σημαντική μείωση στις γεννήσεις παιδιών με σοβαρά γενετικά νοσήματα στο άμεσο μέλλον.

Πρέπει όμως να ληφθεί υπόψη ότι οι επιλογές που προσφέρονται σήμερα στους γονείς με τις σύγχρονες τεχνικές ανάλυσης του DNA ενέχουν τον κίνδυνο της ευγονικής. Η επιλογή των εμβρύων δεν δικαιολογείται όταν δεν υπάρχει κίνδυνος υγείας και μάλιστα σοβαρός. Με λίγα λόγια, το κριτήριο της επιλογής είναι η άσκηση του δικαιώματος επιλογής από τα ζευγάρια μόνο για την αποφυγή γέννησης παιδιών με σοβαρές παθολογικές διαταραχές.